Intengiso
Isibhengezo – skrolela ezantsi
SA COULD SOON SAY GOODBYE TO DRIVING LICENCE CARDS
South Africans may soon be able to say goodbye to their physical plastic driving licence card, as the government moves closer to launching a fully digital licence system.

U-RAMAPHOSA UTHEMBISA INGUQUKO YASE-SA
Iinkokeli zorhulumente womdibaniselwano woMzantsi Afrika zithembise ngokukhawulezisa iinguqu kwezoqoqosho nokusebenza ngokusondeleleneyo ngakumbi ngethuba lendibano yeentsuku ezimbini ejolise ekuphuculeni ukusebenza kolawulo.

YINTONI I-NERSA ENGIFUNI UYAZI NGAMAXABISO WOMBANE
INational Energy Regulator of South Africa (NERSA) ithethe enkundleni ngelithi abathengi bakamasipala abanalungelo lokwazi ukuba amabhunga ahlawula malini na uEskom ngombane.

IINDABA EZIBI KUMLUNGU WE-MEDICAL AID IN SA
ISebe lezeMpilo libonelele ngomkhomba-ndlela wokuphunyezwa kunye nemodeli yenkxaso-mali ye-NHI, equka ukususwa ekugqibeleni kweekhredithi zerhafu yoncedo lwezonyango.

UTSHINTSHO OMKHULU lweVAT luyeza eMzantsi Afrika
UNondyebo weSizwe uchaze utshintsho olubalulekileyo lweRhafu yeRhafu (i-VAT) equlethwe kuMthetho-sihlomelo oYilwayo weMithetho yeRhafu (i-TLAB) kunye nezicwangciso zayo zokuphucula inkqubo ye-VAT yaseMzantsi Afrika.

URHULUMENTE ULUrhoxisa UTSHINTSHO EMTHETHWENI OYINGXAKISO
UMphathiswa wezoRhwebo, uShishino kunye neePaka zoKhuphiswano uTau uye warhoxisa uqulunqo lwezilungiso ebeziyimpikiswano kuMthetho wamaTyala weSizwe ka-2005 emva kokuchaswa luluntu.

UMTHETHO OMTSHA ONOKUKUNQANDA UKUBA UTHENGISE IMOTO YAKHO
Umthetho omtsha woLawulo lokuGwaba amaTyala eziNdleleni (AARTO) unokunqanda abaqhubi kwiimoto ekuthengiseni iimoto zabo ukuba banezohlwayo ezingasonjululwanga.

UBACKLASH BRWS NGAPHEZU KWEMITHETHO EMITSHA ECETYWAYO
Abarhwebi botywala boMzantsi Afrika bawuchasile umthetho omtsha wokutshaya oza kufuna utshintsho olumandla kwiibhari, iithaveni, neendawo zokutyela kwilizwe liphela.

USARS UHAMBA EMVA KWEQELA ELINYE
Nangona irhafu yeswekile inganyuswanga kuhlahlo lwabiwo-mali luka-2025, iNkonzo yeRhafu yoMzantsi Afrika (i-SARS) ngoku ijolise kumashishini abandakanyekayo ekwenzeni iziselo ezineswekile.

I-CACKDOWN LOOMS KWICANDELO LIKARHULUMENTE ABASEBENZI BEZIPOSI
IKomiti yePalamente yeSebe leNkonzo kaRhulumente noLawulo ithi abasebenzi becandelo likarhulumente kufuneka banike ingxelo buqu ukuze babonise ukuba abangooporho.

ISIPHELO SONYE I-MONOPOLY kaRhulumente e-SA
Ukufakwa kwigazethi yemithetho emitsha yokuthengwa kwe-IT kuthetha ukuba amasebe karhulumente kunye neenkampani zikarhulumente zinokufikelela kwiinkonzo eziphezulu ngaphandle kokunyanzelwa ukuba zisebenzise i-Arhente ye-State Information Technology (SITA).

UTSHINTSHO OMKHULU KWIiteksi EMZANTSI AFRIKA
ISebe lezoThutho liqhubela phambili nohlengahlengiso kwiinkqubo zeteksi zaseMzantsi Afrika, kuquka nokuyekiswa kwezithuthi ezingaphezulu kwe-1,900 kunye nokuguqulwa kwama-400 ukuze kusetyenziswe enye indlela yamafutha.

IIDUNIVESITHI ezininzi zoMzantsi Afrika KUFUNEKA ZIVALWE
Usoqoqosho owaziwayo uDawie Roodt uthi uninzi lweeyunivesithi zoMzantsi Afrika kufuneka zivalwe, kwaye urhulumente kufuneka akhuphe imali eninzi kumaziko abucala.

IIPASPOSI ZOKUKISS KUNYE NEKUGQIBELA KUNXULISWA KWIZIKHULULO ZEMOYA
Imithetho emitsha yesikhululo seenqwelomoya ijolise ekuthatheni indawo yokundwendwela kunye nokupasa ngenkqubo esekwe kwi-smartphone kwizikhululo zeenqwelo moya kwihlabathi jikelele, kubandakanya noMzantsi Afrika.

IINTLAWULO ZIKAMASIPALA FUMANA I-PUSHBACK ENGUNDOQO
Iqonga lentatho-nxaxheba yoluntu i-DearSouthAfrica.co.za isungule iphulo elikhuthaza abemi boMzantsi Afrika kwilizwe liphela ukuba babe nelizwi kunyuso olucetywa ngumasipala wabo wengingqi. Ukuza kuthi ga ngoku, Bangaphezu kwama-46,000 abahlali abanomsindo abavakalise inkxalabo yabo.

U-ESKOM UNGAKUTSHINTSHA Esona Sixeko ESIZITYEBI SASE-SA
IsiXeko saseRhawutini sijongene nezoyikiso ezitsha zokuthatha amanyathelo asemthethweni malunga netyala laso ku-Eskom, kunye neenxalenye zesixeko esisemngciphekweni wokucuthwa kombane ukuba amatyala ale nkonzo akahlawulwa. Lo ngumyalezo ovela kuChris Yelland, ingcaphephe yezamandla nomlawuli weEE Business Intelligence, nothe walumkisa ngelithi ingxabano phakathi kwesiXeko neziko lombane ilawulekile.

ESONA ISIXEKO SIBALULEKILE KWAMZA SAS IYAWA PHAMBI KWAMEHLO ETHU
IsiXeko saseRhawutini sijongene nemingeni enzima, equka ukungabikho kwamanzi, iingxaki zerobhothi, ukucinywa kombane, ukuwa kweziseko zophuhliso, kunye nombhodamo wamatyala. USolly Msimanga, inkokeli yeqela eliphikisayo kwiNdlu yoWiso-mthetho eRhawutini kwanenkokeli yeDA eGauteng, uthe ukuwa kweRhawuti kuyavakala kwaye kulusizi.

ABASHISHINI BASAZA KUSOHLWA NGOKUKAYA IMITHETHO EMITSHA YOBULUNGISA.
Amashishini asilelayo ukuthobela imithetho emitsha yenguqu yaseMzantsi Afrika ajongene nesohlwayo se-R1.5 yesigidi okanye i-2% yengeniso, kwaye aza kuzifumana ethintelwe ekwenzeni ushishino norhulumente. ISebe lezeNgqesho nezabaSebenzi lipapashe imithetho emitsha yoLingano lwezengqesho yaseMzantsi Afrika kunye nezinto ekujoliswe kuzo ngenguqu ekuya kufuneka amashishini azichaphazele kule minyaka mihlanu izayo.

KUHLE U-ESKOM – UTSHINTSHO OMKHULU LOMbane luyeza
UMzantsi Afrika ukwincopho yokuqalisa urhwebo lombane oluza kunika abasebenzisi ithuba lokuzikhethela iimveliso zombane kunye noluhlu lwamaxabiso onokukhetha kuwo, ngokutsho kwebhanki ephezulu yotyalo-mali.

INOMBOLO PLATE ISILUMKISO SABANINI BEMOTO
Abaqhubi beemoto baseMzantsi Afrika bangajongana nedabi elinyukayo bezama ukubonisa ukuba msulwa kwabo kwizohlwayo zokubaleka ngesantya esiphezulu eziqokelelwe kwiiprofayili zabo ngenxa yolwaphulo-mthetho oludibanisa inombolo yabo.

IRHAFU ENTSHA YEMIZI NAMASHISHINI KWESINYE SEZIXEKO EZINKULU ZASE SA.
IsiXeko saseTshwane siceba ukwandisa ingeniso ngokuzisa irhafu entsha ye-R185 ngenyanga kwiipropati ezisebenzisa abaqokeleli benkunkuma babucala. Iyakujolisa kwiipropati ezixabisa ngaphezu kwe-R250,000 ezingenayo iakhawunti yenkunkuma kumasipala kwaye ihlawulele abaqokeleli benkunkuma babucala.

7.9 IZIGIDI EZIGIDI ZABARHAFU INKXASO-MALI 28 YEZIGIDI ABAFUMUKELI NGESIBONELELO
Endaweni yokukhulisa uqoqosho nokukhuthaza ukudalwa kwemisebenzi ngemigaqo-nkqubo elungele ushishino, urhulumente wongeze uxinzelelo kwisiseko serhafu esimxinwa kakhulu.

UTSHINTSHO ENKULU KWIZIPHULO ESEKELWE EMninzi
Ngaphezu kwesiqingatha seziselo zaseMzantsi Afrika ziya kufuna iilebhile ezilumkisayo kumazinga aphezulu eswekile kunye nezimuncumuncu ezenziweyo. Olunye ungenelelo kukulungisa imimiselo emalunga nentengiso yeemveliso zokutya, kubandakanywa nesindululo esimalunga neelebhile ezilumkisa ngeziselo ezineswekile.

IBOMBI YEXESHA LOKUPHATHA EMZANTSI AFRIKA
Abemi boMzantsi Afrika basenokuba basebatsha, kodwa bayaluphala, kwaye abantu abadala abaninzi baxhomekeke kuluntu olusebenzayo. Iinkcukacha eziphuma kwingxelo yamva nje ye-Stats SA, iSakhiwo soMzantsi Afrika se-Age-Sex Structure, 1996-2022: Is the Population Ageing?, ibonisa ukuba iminyaka kunye nobume bezesondo kuBalo lwaseMzantsi Afrika lowama-2022 luyahambelana noko kulindelweyo.

KUFUNEKA SIHLAWULELE i-R12.74 NGELITHA YEPETROL
Nangona amaxabiso epetroli asezantsi kancinci ezakuvuyisa abaqhubi beemoto abaninzi, abantu bahlala belibala ukuba urhulumente uthatha irhafu engakanani. Iyonke irhafu yepetroli imalunga ne-R9.58, okuthetha ukuba i-43.2% yexabiso elihlawulwe ngepetroli liya ngqo ekuhlawuleni irhafu.

I-SCENARIO ENOKUTSHINTSHA IIYURE ZOKUSEBENZA E-SA
UMzantsi Afrika ugqalwa njengowona unezona yure zininzi zokusebenza ehlabathini, kodwa ukutshintsha oku kuya kufuna ukonyuswa okukhulu kwemivuzo kunye notshintsho kwimithetho yezemisebenzi yelizwe. Kwi-Q&A yasepalamente emva phaya ngo-2023, iSebe lezeNgqesho nezaBasebenzi (DEL) lathi kunokwenzeka ukuba kucuthwe iiyure zokusebenza eMzantsi Afrika.

ISAZISO ESIBALULEKILEYO KUBANTU BASEMZANTSI AFRIKA NGE-ROOFTOP SOLAR
ISouth African Photovoltaic Industry Association (SAPVIA) ithi zonke ii-Small-Scale Embedded Jenerators (SSEG) kufuneka zithobele izilumkiso zikaEskom kwaye zibhalise ukufakelwa kwazo.

IZICWANGCISO ZOKUTHENGA I-3% YENZUZO YENKAMPANI YABUHLUNGU KWI-R100 BILLION FUND.
Urhulumente woMzantsi Afrika uceba ukuseka iNgxowa-mali yoTshintsho ezibhiliyoni zeerandi ezili-100 ukukhuthaza inguqu kwezoqoqosho ngokuxhasa amashishini angabanini abamnyama namaShishini amaNcinci, aPhakathi namaNcinci (ii-SMME).

LONKE IGAMA ELIKHULU UTSHINTSHO KWIZIXEKO, IIdolophu, NEEDOLOPHU ZASE-SA NGO-2024.
IBhunga laMagama eeNdawo loMzantsi Afrika (i-SAGNC) belisebenza ngokukhutheleyo ukuseka ngokutsha ubuwena belizwe ngenkqubo ebanzi yokuthiywa ngokutsha kwezixeko, iidolophu, iilali, kunye nezinye iimpawu eziphawulekayo, kwaye oku kuqhubekile ngo-2024.

UKUNYUKA KWEXABISO LOMbane OMKHULU — I-D-DAY IYEZA
I-Energy Regulator Nersa ithi izakuthatha isigqibo malunga nesicelo sika-Eskom sokunyuswa kwamaxabiso nge-36% phambi kokuphela kukaJanuwari ka-2025. ulwazi olufunyenweyo kunye nengcaciso engaphezulu efunekayo, yatsho.

ISAQHUBEKELA IMITHETHO EMITSHA YEZIKOLO
Umongameli uCyril Ramaphosa uyicacisile into yokuba isivumelwano esandula kutyikitywa phakathi koMphathiswa wezeMfundo esiSiseko kunye neSolidarity malunga namagatya amabini aphikisanayo oMthetho woLungiso lweMithetho yeMfundo esiSiseko (i-BELA) “asinamsebenzi.”

BESICELA ISEBE LIKARHULUMENTE NGALO LONKE IZIMVO — NGUBANI OWAPHENDULA NGOKWENENE.
Abameli bakarhulumente babaluleke kakhulu ekwaziseni izicwangciso zikarhulumente, iinkqubo, nemigaqo-nkqubo kunye nokwakha nokugcina ubudlelwane neentatheli.

GOODBYE EAST LONDON – IGAMA ELIKHULU UTSHINTSHO LUYEZA EMZANSI
UMphathiswa weSebe lezeMidlalo, uLonwabo, ubuGcisa neNkcubeko eMpuma Koloni, uSibulele Ngongo, uthi isebe lakhe liqhubela phambili notshintsho lwamagama kweli phondo, kujongwe iidolophu ezinkulu.

URHULUMENTE UTHEMBISA NGENUCLEAR NGENXA YOKUMZANTSI AFRIKA
UMphathiswa wezoMbane naMandla, uGq Kgosientsho Ramokgopa, uthi uMzantsi Afrika uza kufuna ukwakha iziko lenyukliya lokuvelisa umbane “ngesantya nangesantya esinokufikelela kuso”

IMIGAQO EMITSHA YOKULUNGISA IZIKOLO ZIKARHULUMENTE – NGEMIQESHO ENGAZINYO
ISebe leMfundo esiSiseko lifake kwigazethi imigaqo emitsha enyanzelisa zonke izikolo zeli lizwe ukuba zihlangabezane nemigangatho ephantsi yamandla, ugutyulo lwelindle neziseko zophuhliso—okanye uzibeke kwizicwangciso zazo ezisebenzayo—kwisithuba seenyanga ezili-12 ukuya kwezili-18 ezizayo.

USARS UNENTO EKUJOLISWE KUYO
INkonzo yeRhafu yaseMzantsi Afrika (i-SARS) iqinisa iinzame zayo zokuthotyelwa kwabantu abanexabiso eliphezulu (ii-HWI) eMzantsi Afrika kwaye isungula uluhlu olutsha lwezaziso ezijolise kumashishini amancinci naphakathi (ii-SMME).

UKUNYUKA KWERHAFU OKUKHULU KUYEZA
I-African National Congress (ANC) icwangcise iinguqu ezinkulu zokhuseleko loluntu kweli lizwe-ezona ziphambili yi-BIG kunye ne-NHI-zikhomba uhlaziyo lwerhafu kunye nokunyuswa njengowona mthombo wenkxaso-mali.

IINTLOKO ZE-NHI EZINKUNDLA
Umbutho wabasebenzi eMzantsi Afrika kunye nequmrhu leshishini le-inshorensi yezonyango baphikise umthetho omtsha karhulumente we-inshorensi yezempilo enkundleni.

UKUVIKELA ABANTU KWIMISEBENZI ESEKELWE KWIREKHODI ZOLWAPHULO-MTHETHO – OKUMELE BAKWAZI ABAPHATHI
Ityala elisandul' ukusonjululwa kwiNkundla yezemiSebenzi libonise ukuba ukungabandakanyi umenzi-sicelo somsebenzi ngenxa yerekhodi lakhe lolwaphulo-mthetho kusemthethweni kuphela xa iimfuno zaloo msebenzi zichaza ngokucacileyo kwaye zithethelela imfuneko yerekhodi elicocekileyo lolwaphulo-mthetho.

KWATHATHA ABARHAFU KWASA 141 DAYS UKUHLAWULA URHULUMENTE NGO-2024 – NGOKU 'UKHULULEKILE'
Umhla wama-20 kuCanzibe ngowama-2024 uphawule “uSuku lweNkululeko yeRhafu” eMzantsi Afrika – usuku lokuqala lonyaka apho isizwe siphela ngokwethiyori siye safumana ingeniso eyaneleyo yokuhlawula umthwalo werhafu karhulumente.

UTSHINTSHO ENKULU KWIZOHLWAYO ZESENDLELA E-SA ZIYEZA KAmsinya
Inkqubo yoLawulo lokuGwaba uLwaphulo-mthetho lweNdlela (i-AARTO), ephucula ulwaphulo-mthetho lwendlela kwaye yazisa nenkqubo yamanqaku angakhokelela ekunqunyanyisweni okanye ekucinyweni kweelayisensi, kulindeleke ukuba iqaliswe kuMzantsi Afrika wonke ukususela ngomhla woku-1 kweyeKhala yowama-2024.

I-INSHORENSI YEZEMPILO KAZWELONKE NGOKU NGUMTHETHO E-SA
Umongameli uCyril Ramaphosa wenze kakuhle kwisithembiso sakhe sokutyikitya uMthetho osaYilwayo we-Inshorensi yezeMpilo yeSizwe (i-NHI) ukuba ube ngumthetho phambi konyulo lukazwelonke lowama-2024, nto leyo eyenza ukuba inkqubo yokhathalelo lwezempilo ibe yinyani eMzantsi Afrika.

UTSHINTSHO LOPHUHLISO LOPHUHLISO LOMTHETHO
Umongameli uCyril Ramaphosa utyikitye uMthetho osaYilwayo woQhawulo-mtshato ukuba ube ngumthetho, uze notshintsho kuqhawulo-mtshato lwamaMuslim eMzantsi Afrika.

U-RAMAPHOSA USAYINA UMTHETHO OMTSHA WOKUTHETHA INTANDO KUMASA
Umongameli uCyril Ramaphosa uwuvumile umthetho osaYilwayo wokuThintela nokuLwa uLwaphulo-mthetho lweNtiyo kunye neeNtetho zeNtiyo, obeka ulwaphulo-mthetho olunentiyo kunye neentetho ezinentiyo. Umthetho ukwachaza inkqubo yokutshutshisa abantu abenza la matyala.

KUTHENI ULONYULO LWESA'S 2024 UNGAKUFUNEKA UKOYISISE
Ulonyulo lukazwelonke loMzantsi Afrika oluzayo ngomhla wama-29 kuCanzibe ngo-2024 lubangela unxunguphalo olukhulu, kodwa u-Allan Gray uthi imarike yelizwe ithande ukuphila ngamaxesha okuguquguquka.

INGXAKI YOGQIRHA YOMZANTSI AFRIKA YE-R2.4 BIllion
Ngokwengxelo yeSebe lezeMpilo, kungoku nje kukho izithuba zoogqirha abangafumani nkxaso-mali ezingaxhaswanga kwicandelo lezempilo kumaphondo alithoba oMzantsi Afrika, kwaye urhulumente ufuna iR2,012 yeebhiliyoni ukuze azalise.

INKAMPANI YOTHUTHO EKULANDWENI UKUQALA UKURHWEBA NGO-JULY
INkampani yeSizwe yoThumelo lwezoThutho yoMzantsi Afrika (i-NTCSA), ethe yasekwa njengenxalenye yokudityaniswa kokuveliswa kwamashishini ka-Eskom, ukusasaza nokuhanjiswa kwamashishini, kulindeleke ukuba iqalise ukurhweba ekuqaleni kukaJulayi.

I-MASSIVE R550 INTLAWULO YOMbane OHLAWULWE NGAPHAMBILI EJOBURG – AMANDLA ESIXEKO UCACA
Iziko lombane leSixeko saseJoburg iCity Power liwakhabile amabango eDemocratic Alliance (DA) athi liza kuhlawulisa abasebenzisi bombane wekhadi i-R554 ngenyanga ngaphezulu kwe-18.84% yonyuso lwamaxabiso ombane ukusukela kweyeKhala kulo nyaka.

OKUCETYISWA UMTHETHO OMTSHA WOKUTSHINTSHA UMGAQO-SISEKO WASE-SA – ONGJONGA UBUQHOPHOLOLO.
Ilungu lepalamente yeDemocratic Alliance uGlynnis Breytenbach ukhuphe isaziso somthetho oyilwayo wamalungu abucala amatsha ajonge ukuwenza epalamente, ejonge ukwenza isihlomelo sama-21 kumgaqo-siseko woMzantsi Afrika. Utshintsho lomgaqo-siseko, ukuba lunokuvunywa kwaye lwenziwe umthetho, luza kwenza iKomishoni yokuLwa uRhwaphilizo esekwe eMzantsi Afrika njengeziko leSahluko se-9.

'UMTHETHO OSAYILWAYO OMTSHA' WASASA USAPHAKAMISA IFLEKWE EBOMVU
UMthetho-sihlomelo oYilwayo weMithetho yezobuNtlola Jikelele (i-GILAB) ngoku ehleli kwiBhunga leSizwe lamaPhondo (NCOP) kulindeleke ukuba uqhubele phambili nenye inkqubo yokuthatha inxaxheba koluntu – kodwa amaqela oluntu anexhala lokuba iingcebiso ezibalulekileyo ziya kuwela kwiindlebe ezingevayo.

II-INSHORENSI PREMIUM ZASE-SA KUNGEKUDALA ZIBANDAKANYE UMNGCIPHEKO wokutshintsha kwemozulu.
Inkampani enkulu ye-inshorensi yaseMzantsi Afrika i-Santam isebenza ngesixhobo esiqhutywa ngobuchwepheshe esinceda ababhali bangaphantsi babone xa ipropati isemngciphekweni omkhulu weziganeko ezinxulumene nokutshintsha kwemozulu.

ISIQINISEKISO ESITSHA SOKUPHUMA ABANTWANA BEZIKOLO ZASE-SA – APHO I-40% IYAPHUMA
I-GEC sisiqinisekiso esisemgangathweni esilingwayo eMzantsi Afrika kulungiselelwa abafundi abagqiba iBanga lesi-9, nto leyo eya kunika nawuphi na umfundi ogqiba isikolo uhlobo oluthile “lwemali” abanokulusebenzisa ekufumaneni umsebenzi okanye ukufunda olunye uhlobo lwesikolo.

IMALI ENGAKUMBI YOKUNIKEZELWA KWEENKONZO OKUNGENZI
Ingcali yezoQoqosho uDawie Roodt uthe abasebenzi bakarhulumente baseMzantsi Afrika bahlawulwa ngokugqithisileyo kwaye abanikezeli ngeenkonzo ezisemgangathweni ebekumele ukuba bazenze. Oku kukaRoodt kuza emva kokuba uMphathiswa weNkonzo kaRhulumente noLawulo uNoxolo Kiviet ebhengeze ukuba abasebenzi bakarhulumente baza kunyuselwa imivuzo nge-4.7%.

IPROPATI ENKULU, UMBANE KUNYE NEREYELO LAMANZI UKUNYUKA ENDLELENI
Izindululo ezisayilwayo zohlahlo lwabiwo-mali lonyaka-mali ka-2024/25 zithiwe thaca ngoomasipala abakhulu boMzantsi Afrika, kwaye badiza ukuba abahlali banokulindela ukonyuka okukhulu kumaxabiso.

IGAMA ENKULU UTSHINTSHO NGOKWE-SA UTYHLWA NGE-GOODBYE LADYSMITH
ISebe lezeMidlalo, ubuGcisa neNkcubeko lifake kwigazethi umjikelo wamva nje wotshintsho lwamagama oMzantsi Afrika, oquka utshintsho olusemthethweni lweLadysmith eKZN kunye noWilliam Nicol Drive eJoburg.

UMZANTSI AFRIKA UFUNA UMTHETHO OGQIBELELEYO WE-AI
"Umnqweno woMzantsi Afrika wokuba ngumdlali wehlabathi jikelele we-Artificial Intelligence `{`AI`}` ufuna ukuba kubekho ulawulo olunokulawula ukomelela kwe-AI kunye nezoyikiso ezinokubakho ebantwini nakwimibutho." Oku kuxoxwe ziingcaphephe zezomthetho ze-ICT kwi-ENS Afrika, u-Ridwaan Boda, u-Era Gunning kunye no-Lindo Ntuli, abathe baqhubela phambili ingxoxo emva kokuba iPalamente yaseYurophu ipasise ubuvulindlela boMthetho wobuntlola be-Artificial Intelligence ngomhla we-13 kweyoKwindla – umthetho wokuqala wolu hlobo obonwa kwihlabathi jikelele.
![“Umnqweno woMzantsi Afrika wokuba ngumdlali kwindawo yeArtificial Intelligence [AI] ifuna ukuba kubekho ulawulo olunokulawula ukomelela kwe-AI kunye nezoyikiso ezinokubakho ebantwini nakwimibutho.” Oku kuxoxwe ziingcaphephe zezomthetho ze-ICT kwi-ENS Afrika, u-Ridwaan Boda, u-Era Gunning kunye no-Lindo Ntuli, abathe baqhubela phambili ingxoxo emva kokuba iPalamente yaseYurophu ipasise ubuvulindlela boMthetho wobuntlola be-Artificial Intelligence ngomhla we-13 kweyoKwindla – umthetho wokuqala wolu hlobo obonwa kwihlabathi jikelele.](https://cdn.dearsouthafrica.co.za/wp-content/uploads/2024/04/01141212/Articificial-Intelligence-1024x690.jpg)
UKUJONGJWA KWESITHUTHI KUNYE NEEREKHODISO ZEVIDIYO KWI-ROADBLOCKS – WAZI AMALUNGELO AKHO
Xa utsalwa ligosa lezendlela eMzantsi Afrika, inokuba yinto ekhathazayo kwaye eyoyikisayo, nokuba akukho nto iphosakeleyo uyenzileyo. Ngoko ke, kubalulekile ukuba uqaphele amalungelo akho omgaqo-siseko kule meko kwixesha elizayo xa udibana nayo.

INDIBANO YESIZWE IPHUMISA IMITHETHO ESAYISI-8 EMITSHA – KUQUKA 'UMTHETHO OSAYILWAYO OMTHETHO'.
iNdlu yoWiso-mthetho yeSizwe ibinosuku oluxakekileyo ngoLwesibini (i-26 kweyoMdumba), inika ukukhanya okuluhlaza kwimithetho esayilwayo esibhozo, kubandakanywa nohlengahlengiso lwe-Arhente yoKhuseleko lweSizwe yaseMzantsi Afrika, uhlaziyo lomhlalaphantsi, kunye nokudalwa koshishino lwamanzi lukarhulumente.

UMZANTSI AFRIKA AYIKUBONELELA 'BUQINISEKISO LWEmozulu' IZIBONELELO ZAWO.
Ngelixa iintetho ezininzi ezivela kwikhabhinethi bezimalunga nokunyuswa kwenkxaso-mali kwiziseko ezingundoqo ezikwaziyo ukumelana nemozulu ukuthomalalisa iziphumo ezibi zezehlo zemozulu ezinxulumene nemozulu kwipropathi, kukho ingxaki enkulu – urhulumente akanakukwazi ukuyihlawula.

URHULUMENTE UTHEMBISA INKXASO-MALI ENTSHA YEMOYA YOMZANTSI AFRIKA AYIYI KUPHANGWA.
UBarbara Creecy, uMphathiswa wezeNdalo, amaHlathi kunye nezokuLoba, ukuxhasile ukudalwa kweNgxowa-mali yokuPhendula kweMozulu, athi imele inyathelo elibalulekileyo lokujongana neziphumo zeentlekele ezinxulumene nemozulu - kodwa eqinisekisa ukuba ayizukufumana isihelegu esifanayo. njengezinye iimali “ezingajongwanga”.

IMITHETHO EYI-4 IMITHETHO ESAYITHWAYO EPHUNYELWE yiPalamente – KUNYE NOTSHINTSHO OMKHULU KWIMALI EMHLALA-PHANTSI EMZANTSI AFRIKA.
INdlu yoWiso-mthetho yeSizwe ipasise iMithetho eYilwayo emine, omnye unefuthe elimandla kwinkqubo yomhlalaphantsi yaseMzantsi Afrika. I-NA ipasise uMthetho-siHlomelo osaYilwayo weMithetho yeNgeniso, uMthetho osaYilwayo weMpilo yeZityalo (iPhytosanitary), uMthetho siHlomelo oYilwayo woBhaliso lweMihlaba, kunye noMthetho-sihlomelo oYilwayo waMandla eMali kaMasipala kunye neMisebenzi.

IMITHETHO EMITSHA YEZIKOLO EMZANTSI AFRIKA 'UKUGQIBELEKA NGURHULUMENTE': AMABHUNGA OLAWULO
Njengoko uMthetho osaYilwayo oLungisiweyo weMithetho yeMfundo esiSiseko (i-BELA) usondela ekubeni usayinwe ube ngumthetho, abaxhasi banethemba lokuba lo mthetho mtsha uza kuvala 'izithuba' ezininzi kwinkqubo yezemfundo. Nakuba kunjalo, uninzi lwamabhunga olawulo ezikolo (SGBs) lusaqhubekeka ukuluchasa olu tshintsho luzayo kwaye lunexhala lokuba iinkxalabo zabo ziwele ezindlebeni ezingevayo.

UQIKELELO LWEBHAJETHI KA-2024: UKUNYUKA IRHAFU, UTSHINTSHO KWIKREDIT LWEKWELEKO LONCEDO LWEZONYANGO KUNYE OKUNYE
Intetho yohlahlo lwabiwo-mali ezayo yowama-2024 ifuna ukuba uMphathiswa wezeziMali abeke phambili uhlahlo lwabiwo-mali olulungeleleneyo, ukuqokelelwa kwerhafu ngokufanelekileyo, inkcitho enoxanduva, kunye nokukhuthaza ukukhula koqoqosho oluzinzileyo ngokukhuthaza ulungelelwaniso phakathi kokukhuthaza uphuhliso loqoqosho kunye nokuthomalalisa umthwalo kumakhaya aseMzantsi Afrika.

I-RAMAPHOSA IPHINDA PHANSI KWISIBONELELO-MVUZO ESISISEKO KUMZANTSI AFRIKA
UMongameli Cyril Ramaphosa uziphindaphinde kabini izicwangciso zokwenza utshintsho lweSibonelelo seNgeniso esiSiseko esisisigxina sibe yinyani eMzantsi Afrika. Esenza iNtetho kaMongameli engoBume beSizwe yowama-2024, umongameli wathi oku kuya kwenziwa ngokwandisa nokulungisa iSibonelelo soNcedo lweNtlalo kwiNtlupheko `{`SRD`}`.

UYAYIMALINI UMBANE OHLAWULWE NGAPHAMBILI OYA KUBITHA EMVA KOKUNYUKA KWAMAXABISO NGO-2024
Abemi boMzantsi Afrika abasebenzisa umbane ohlawulelwa ungekasetyenziswa balindele ukonyuka kakhulu kwityala labo lenyanga ukusuka kuTshazimpuzi walo nyaka. Kulo nyaka uphelileyo, uMlawuli wezaMandla weSizwe waseMzantsi Afrika (i-NERSA) wavuma ukunyuka kwamaxabiso ka-Eskom nge-18.65% ngowama-2023/24 kunye nokunyuka nge-12.74% okuza kuqala ngo-Epreli wama-2024.

OKUNYE OKUNYUKA NGEXABISO LOMbane OMKHULU OZA KUBETHA ABANGASEMZANTSI AFRIKA KUFUTHI
Ngaphandle kowona nyaka umbi wokuphela kombane ngo-2023, kwaye nabahlalutyi abaninzi beqaphela ukuba uzimisele ukuhlala ngo-2024, abemi boMzantsi Afrika kufuneka balungiselele okunye ukonyuka komrhumo ka-Eskom okuphindwe kabini kulo nyaka.

ISICWANGCISO ESIKHULU SOMZANTSI AFRIKA SOKUQEDA UKUCHITHWA KOMTHUNZI SIPHAKEME KAKHULU
Kwiveki yokuqala ka-2024, umphathiswa wezamandla woMzantsi Afrika, uGwede Mantashe, ukhuphe isikhokelo esicetywayo sekamva lombane eMzantsi Afrika. Ngelishwa, uyilo lweSicwangciso esiHlangeneyo seZibonelelo ludano olukhulu.

IMITHETHO EMITSHA ILINDE UKUSAYINWA NGU-RAMAPHOSA – UKUSUKA KWA-NHI UKUZE INTETHO YOKUTHIYA
Ngokuza konyulo lukazwelonke, iPalamente ibityhala ngemithetho emininzi, kunye nemithetho emininzi efuna kuphela utyikityo lukaMongameli ukuze avume.

IPALAMENTE UBUHLUNGU PHAMBI PHAMBI KWEXESHA
IPalamente yayinonyaka ka-2023 oxakekileyo, njengoko abenzi bomthetho babeqinile ekufumaneni umthetho kwidesika kamongameli ngaphambi kokuba indlu yowiso-mthetho ifikelele esiphelweni ngoMeyi.

URHULUMENTE UJONGELE EKUGQIBEZELA IMITHETHO YOKUTHINTWA KWEMTHETHO PHAMBI KOLONYULO LOWAMA-2024
Enye yezinto zokuqala kwi-ajenda yepalamente yowama-2024 kukuzisa uMthetho osaYilwayo wokuThwalwa kweMpahla ekuthethwa ngawo ngokubanzi phambi konyulo jikelele lwalo nyaka.

UQIKELELO OLUDINYO NGOWAMA-2024 – KUHLANGANISA INGXAKI YE-AI DEEPFAKE, KUNYE NOKWEHLA KOBUTAPALI E-USA.
IBhanki yase-Denmark yase-Saxo iqhubekile nesiko layo elimalunga namashumi amabini eminyaka ngokupapasha iingqikelelo ezisibhozo zonyaka ka-2024.

UTSHINTSHO OMKHULU KWIKHEFU LABAZALI EMZANTSI AFRIKA
Inkundla ephakamileyo yaseMzantsi Afrika ingenise ixesha elitsha lekhefu labazali ngesigwebo esibalulekileyo sokuba abazali abatsha bangabelana ngeenyanga ezine zekhefu labazali, ngaphambili belifumaneka koomama kuphela.

LONKE IGAMA ELITSHA LIYATSHINTSHA KWIZIXEKO, IIdolophu NEEDOLOPHU ZASEMZANTSI AFRIKA NGO-2023.
Kuyo yonke i-2023, kubekho iinguqu ezininzi ezicetywayo zamagama kwiidolophu kunye neelali zaseMzantsi Afrika njengenxalenye yenjongo yeSebe lezeMidlalo, uBugcisa neNkcubeko yokukhawulezisa inguqu ebonakaliswe kwiindawo zelizwe ngokubanzi.

LE RHAFU AYISEBENZI EMZANTSI AFRIKA
Irhafu kwi-sugar-sweetened beverages (SSB), eyaziwa ngokuba yi-Health Promotion Levy (HPL), ayizange iphumelele ekunciphiseni i-sugar intake kunye namanqanaba okutyeba.

UMZANTSI AFRIKA UBUYELA ISIBUMELWANO SOPHEZULU LWEHLABATHI LOKUPHUMA IFOSSIL FUELS.
Urhulumente woMzantsi Afrika usamkele isivumelwano esaqhamke kwiNkomfa yeZizwe eziManyeneyo yoTshintsho lweMozulu (i-COP28) eDubai, apho malunga namazwe angama-200 avumileyo ukuba aqalise ukushenxa kumafutha aphantsi komhlaba ngokunyusa amandla ahlaziyekayo ukulwa nefuthe lokutshintsha kwemozulu.

ISILUMKISO NGEMITHETHO EMITSHA YOKUTSHAYA EMZANTSI AFRIKA
Abahlali baseGauteng bahlukene phakathi kuMthetho osaYilwayo wokuLawulwa kweeMveliso zeCuba kunye ne-Electronic Delivery Systems Bill ekwalusukuzwa ngokushushu, kunye namashishini alumkisa ngelithi ukuphunyezwa kwale mithetho mitsha kuya kuba neziphumo ezibi kuqoqosho lweelokishi zelizwe.


